Bez kompromisu

(Michel Laval, L'Homme sans concession. Arthur Koestler et son siècle, Paris 2005, Calmann-Lévy.)

Człowiek bez kompromisu. Arthur Koestler i jego wiek to tytuł pasjonującej biografii wielkiego pisarza, który jako jeden z pierwszych intelektualistów europejskich dostrzegł i głośno mówił, że totalitaryzmy są dwa: nazizm i komunizm, i nie uda się dżumy uleczyć cholerą.

Liczącą ponad 700 stron księgę napisał Michel Laval, z zawodu adwokat i - jak się okazuje - wyborny prozaik. Opowieść o życiu Koestlera nie tylko z wielką szczegółowością prezentuje losy pisarza na tle historii dwudziestego wieku, ale także stanowi utwór prawdziwie artystyczny.

Arthur Koestler płacił słoną cenę za poszukiwanie prawdy. Nie lękał się ataków komunistów oraz postępowców, którzy uważali go za zdrajcę i postanowili zgładzić (przynajmniej duchowo) za wszelką cenę. Koestlera, podobnie jak Orwella, Sperbera lub Malraux, zwie się "Krzyżowcem bez krzyża". Nie bez powodu.

Arthur Koestler urodził się w Budapeszcie, w rodzinie żydowskiej, w roku 1905. Opuścił dom jako trzynastoletni chłopak i ruszył w drogę na poszukiwanie przygody. Bieda w Wiedniu, nędza w Berlinie, entuzjazm dla syjonizmu i idei państwa żydowskiego. Wyjazd z grupą pionierów do Palestyny, kucie fundamentów w pustynnym kamieniu, karabin na plecach.

Po powrocie do Europy Koestler z narastającym przerażeniem obserwował pierwsze nazistowskie wiece w Berlinie. Wtedy mu się wydawało, że najlepszym remedium na Hitlera jest komunizm, a Związek Sowiecki - to ziemia obiecana dla pariasów całego globu. Koestler wstąpił do partii komunistycznej i działał dyskretnie i skutecznie w ruchu antyfaszystowskim kierowanym przez agentów Stalina, pośród których znalazł się - blisko Koestlera - fascynujący dandys, Mefisto rewolucji w nienagannie skrojonym garniturze - Willy Münzenberg.

W Hiszpanii Koestler trafił do więzienia w Maladze i czekał w celi na wykonanie wyroku śmierci. Franko uwolnił go jednak, bo prasa - nie tylko opanowana przez komunistów - podniosła duży szum: we Francji i w Anglii. Śmierć po raz pierwszy podpełzła do Koestlera blisko - po raz pierwszy, ale nie ostatni.

Kiedy rozpoczęły się procesy moskiewskie i rozszalał wielki terror - Koestler zrozumiał, co się w Europie nieświetnie święci. Z wielką odwagą, bez kompromisu, bez znieczulenia i bez lęku zaczął dawać świadectwo. Powstaje Ciemność w południe, potem kolejne dzieła. Stalinowskie procesy, gułagi, hitlerowsko-sowiecka przyjaźń i tajny podział Europy - Koestler pisał o tych zbrodniach otwarcie, ściągając na siebie gromy intelektualistów postępowych, lewicowych, poputczyków oraz "pożytecznych idiotów" z różnych ugrupowań, często prawicowych i chrześcijańskich.

W roku 1939, jeszcze przed klęską, Francuzi internowali Koestlera w obozie Vernet jako Niemca. Na szczęście Koestlerowi udało się przedostać do Londynu, gdzie powstały jego kolejne dzieła. Po wojnie Arthur Koestler był już pisarzem cieszącym się sławą światową i obiektem rytmicznie ponawianych wściekłych ataków "progresistów". Arthur Koestler popełnił samobójstwo w roku 1983.

Biografia pióra Michela Lavala nie jest tylko opowieścią o życiu wielkiego tułacza, świadka dwudziestego wieku. Człowiek bez kompromisu jest również prze-powieścią o straconych złudzeniach i przyczynach, dla których wielkie umysły popełniają wyjątkowo głupie pomyłki i dają się uwodzić z zadziwiającą łatwością parobkom totalitaryzmów. Biografia pióra Michela Lavala opisuje również dzieje marzeń o raju na ziemi, które zakończyły się przebudzeniem w piekle. Tłumaczyć natychmiast!